Türkiye’de gümrük sistemi, ithalat, ihracat ve transit geçiş işlemlerini düzenleyen kurallar bütünüdür. Gümrük işlemleri, Ticaret Bakanlığı ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından denetlenirken, operasyonel süreçler Gümrük Müsteşarlığı ve gümrük idareleri tarafından yürütülür. İşte Türkiye’de gümrük sisteminin çalışma şekli:
İçindekiler
1. Gümrük Mevzuatı ve Temel Düzenlemeler
- Gümrük Kanunu (4458 Sayılı Kanun): Türkiye’de gümrük işlemlerinin temelini oluşturur.
- Gümrük Yönetmeliği: Kanunun uygulanmasını detaylandırır.
- Avrupa Birliği Gümrük Müktesebatı: Türkiye, AB ile Gümrük Birliği anlaşması (1996) nedeniyle birçok AB gümrük kuralını uygular.
- e-Gümrük Sistemi (BİLGE): Elektronik gümrük beyan sistemi.
2. Gümrük İşlemlerinin Temel Adımları
A) İthalat İşlemleri
- Beyan (Bildirim):
- İthalatçı, eşya için gümrük beyannamesi (genellikle elektronik ortamda) doldurur.
- BİLGE sistemi üzerinden beyan yapılır.
- Belgelerin Sunulması:
- Fatura, konşimento/taşıma belgesi, menşe şahadetnamesi, varsa özel izin belgeleri (sağlık, standart denetimi gibi).
- Gümrük Vergileri ve Fonlar:
- Gümrük Vergisi (%0-%30+ arası değişir, ürün bazlı)
- Katma Değer Vergisi (KDV, genellikle %1, %8 veya %18)
- Özel Tüketim Vergisi (ÖTV, belirli ürünlerde)
- İthalat Fonları (çeşitli ek ücretler)
- Fiziksel Kontrol (Gerekiyorsa):
- Gümrük yetkilileri, eşyanın beyana uygunluğunu kontrol eder.
- Tahsilat ve Teslimat:
- Vergiler ödendikten sonra mal serbest bırakılır.
B) İhracat İşlemleri
- Beyan ve Belgeler:
- İhracatçı, gümrük beyannamesi doldurur.
- Fatura, paket listesi, ihracat izin belgeleri (ürüne göre değişir).
- Kontrol ve Onay:
- Gümrük idaresi, ihracatın mevzuata uygunluğunu denetler.
- Çıkış İşlemi:
- Mal, gümrükten çıkış yapar.
C) Transit Geçiş İşlemleri
- Türkiye üzerinden başka bir ülkeye giden mallar için uygulanır.
- TIR Karnesi veya Transit Beyannamesi kullanılır.
3. Gümrük Vergilerinin Hesaplanması
- Gümrük Kıymeti: Malın CIF (Cost, Insurance, Freight) değeri üzerinden hesaplanır.
- Vergi Oranları: Ürünün GTİP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) numarasına göre belirlenir.
Örnek Hesaplama:
- Malın CIF değeri: 10.000 TL
- Gümrük vergisi (%10): 1.000 TL
- KDV (%18): (10.000 + 1.000) x %18 = 1.980 TL
- Toplam Maliyet: 10.000 + 1.000 + 1.980 = 12.980 TL
4. Özel Gümrük Rejimleri
- Antrepo Rejimi: Mallar gümrük vergisi ödenmeden depolanabilir.
- Geçici İthalat: Sergi, fuar gibi amaçlarla geçici girişler.
- Serbest Bölgeler: Gümrük vergisiz ticaret yapılabilen alanlar.
5. Sık Kullanılan Elektronik Sistemler
- BİLGE: Gümrük beyan sistemi.
- TAREKS: Risk analiz ve takip sistemi.
- ETGB (Elektronik Ticari Bilgi Formu): İthalatta kullanılan ek belge.
6. Yaptırımlar ve İhlaller
- Yanlış beyan, eksik ödeme veya yasaklı mal ithalatı durumunda cezai işlem uygulanır.
- Gümrük Kaçakçılığı ağır para ve hapis cezalarına yol açabilir.
Türkiye’de gümrük sistemi, elektronik beyan, vergi tahakkuku ve fiziksel denetimler üzerine kuruludur. Süreçlerin hızlı ilerlemesi için doğru belge hazırlığı ve gümrük müşaviri desteği önemlidir. AB Gümrük Birliği nedeniyle birçok üründe AB kuralları geçerlidir.
Daha detaylı bilgi için T.C. Ticaret Bakanlığı veya Gümrükler Genel Müdürlüğü resmi sitelerini inceleyebilirsiniz.